ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΓΟΥΡΟΣ DIMITRIS SGOUROS

 «Σκοποί και τραγούδια της Κρήτης»  

 από το αρχείο του Παύλου Βλαστού 1860-1910

         Μια άκρως ενδιαφέρουσα εργασία αφιερωμένη στη μουσική παράδοση της Κρήτης διατίθεται απ’ αυτές τις ημέρες στα καταστήματα δίσκων.

          Ο λόγος για τη νέα δουλειά του συμπολίτη μας, ταλαντούχου μουσικού Δημήτρη Σγουρού. Πρόκειται για μια καλαίσθητη κασετίνα που εμπεριέχει  τρία μουσικά cds, ένα dvd και ένα καλογραμμένο,  προσεγμένο ένθετο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

           Η εργασία αυτή είναι πολύ σημαντική τόσο για την Κρήτη όσο και για την υπόλοιπη Ελλάδα, γιατί αποτελεί ό,τι πιο παλιό έχει ακουστεί ως τώρα στην Κρήτη, αφού είναι καταγραφές τραγουδιών από το αρχείο του Παύλου Βλαστού 1860-1910. Τα τρία cds εμπεριέχουν συνολικά 51 tracks και συμμετέχουν οι μουσικοί:

Δημήτρης Σγουρός: λύρα-λυράκια-τραγούδι

Δημήτρης Σιδερής: λαούτο(κρητικό-στεριανό)-μαντόλα-τραγούδι

Στέλιος Συκάκης: λαούτο(κρητικό- στεριανό)-μπουλγαρί-λάφτα

Γιάννης Παπατζανής: νταούλι-στάμνα-τραγούδι

Νίκος Κατριτζιδάκης: θιαμπολάκια-μπανσούρι

Αθηνά Λαμπίρη: κουτάλια-τραγούδι

Μαρία Φασουλάκη: τραγούδι

Ψαραντώνης: τραγούδι

          Το dvd είναι ταινία, αφιερωμένη στον Παύλο Βλαστό «τον πατέρα της Κρητικής λαογραφίας» σε σκηνοθεσία του Γιάννη Λάμπρου.

          Αναμφίβολα αξίζει! 

Ἅγιον Πάσχα 2011

Ν Ε Κ Τ Α Ρ Ι Ο Σ

ἐλέῳ Θεοῦ Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου

παντί τῷ πληρώματι τῆς Ἐκκλησίας χάριν, εἰρήνην καί ἔλεος

παρά τοῦ ἐνδόξως Ἀναστάντος Σωτῆρος Χριστοῦ

Χριστὸς Ἀνέστη!

Σήμερον ἡμῶν τὰ λαμπρὰ νικητήρια γέγονεν. Ὁ Μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς κατὰ τὸν θάνατον οἰκονομίας, τῇ σαρκὶ σαββατίσας, ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, δωρούμενος ἡμῖν ζωὴν τὴν αἰώνιον.

Ἀγαλλιάσθω ἡ κτίσις, εὐφραινέσθωσαν πάντες οἱ γηγενεῖς. Αὐτός, ὁ ζωαρχικώτατος Κύριος καὶ Θεὸς ἡμῶν, ὁ συνέχων πάντα γῆς τὰ πέρατα, ἀπὸ τὸν ὄλβιον Τάφον, ρή­ξας τοῦ Ἅδου τὴν ἄπληστον γαστέρα, ἐξήστραψε ζωὴν καὶ ἐβράβευσε τὴν Ἀνάστασιν, τῷ βροτείῳ φυράματι.

Ὁ Ἅδης στενάζει καὶ θάνατος ὀδύρεται καὶ κόσμος ἀγάλλεται καὶ πάντες συγχαίρουσιν. Ἐξέρχεσθε οἱ πιστοὶ εἰς τὴν Ἀνάστασιν. Προσκυνήσωμεν Ἅγιον Κύριον Ἰησοῦν, τὸν μόνον ἀναμάρτητον.

Ἑορτάσωμεν τὴν Ἑορτὴν ταύτην, τὴν μεγίστην καὶ λαμπράν, θεοσεβῶς καὶ εὐσχη­μόνως, «μὴ κώμοις καὶ μέθαις, μὴ κοίταις καὶ ἀσελγείαις», λαμβάνοντες πεῖραν Ἀναστά­σεως, γνόντες Αὐτὸν καὶ τὴν δύναμιν τῆς Ἀναστάσεως Αὐτοῦ.

Χριστὸς Ἀνέστη! Τέτρωται Ἅδης. Διὰ θανάτου τὸ θνητὸν καὶ διὰ ταφῆς τὸ φθαρ­τὸν μετέβαλεν ὁ Θεός, ἀπαθανατίσας τὸ πρόσλημμα τῆς σαρκὸς Αὐτοῦ, τὸ ὁποῖον ἀποτε­λεῖ τὸ ἐχέγγυον τῆς Ἀναστάσεως ἡμῶν.

Χριστὸς Ἀνέστη, συναναστήσας παγγενῆ τὸν Ἀδάμ, ὡς εἰκονίζεται ἐν τῇ ὀρθοδό­ξῳ εἰκόνι τῆς Ἀναστάσεως. Τοὺς ἐχθροὺς πατάξας ἐν Σταυρῷ, ρωμαλεότητι τοῦ κρείτ­τονος. Ὡδοποίησε πάσῃ σαρκὶ τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν.

Χριστός Ἀνέστη! Μή κλαίετε. Ἀνα­στήσονται οἱ νεκροί, οἱ ἐν τοῖς μνημείοις.

Χριστὸς Ἀνέστη! Τοῦτο εἶναι τὸ ἀρραγές θεμέλιον τῆς πίστεως, τῆς ἐλπίδος καὶ τῆς αἰσιοδοξίας. Μετὰ τὴν Ἀνάστασιν τοῦ Χριστοῦ ὅλα ὅσα συμβαί­νουν εἰς τὸν κό­σμον ἔχουν λάβει ἄλλην διάστασιν, διά τοῦτο πᾶσα ἡ κτίσις ἀγάλλεται καί χαίρει.

Ναί! Ὑπάρχει ἀνάστασις διὰ τάς θλίψεις καί τάς ἀσθενείας, διὰ τὰ δεινὰ καὶ τάς ἀδικίας, διὰ τάς στερήσεις καὶ τάς κρίσεις, δι’ ὅσους εὑρίσκονται ἐν ποικίλοις μνήμασι, ἀφοῦ πάντες οἱ θανάτου κέντρῳ πληγέντες, ἀναστάσεως ἐλπίσι ζωογο­νοῦνται.

Ἐξοχώτερον ὅμως δῶρον τῆς Ἀναστάσεως εἶναι ἡ ἀνατείλασα ἐκ τοῦ Τάφου συγγνώμη, ἡ ὁποία καλεῖ ἡμᾶς νὰ ὑπερβῶμεν τάς μικρότητας, τάς μνησικακίας καὶ τὰ πάθη, νὰ συγχωρήσωμεν πάντα τῇ Ἀναστάσει, ἀλλήλους περιπτυσσόμενοι.

Ἀδελφοὶ καὶ Πατέρες, εὐλογημένοι χριστιανοί,

Προερχόμενος ἐκ τοῦ πανσέπτου Συνθρόνου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καὶ Χερρονήσου, Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενος, παρακαλῶ πάντας, Πάσχα κρο­τοῦντες αἰώνιον, νὰ ἐνδυθῶμεν ἀντὶ σποδοῦ, καταστολὴν δόξης, ἐν φωνῇ ἀγαλ­λιάσεως εὐλογοῦ­ντες τὸ ὑπερύμνητον Ὄνομα τοῦ Κυρίου, τὸ αἰνετὸν καὶ δεδοξασμένον εἰς τοὺς αἰώνας.

Μὴ μείνωμεν εἰς τὸν πρὸ τῆς μιᾶς τῶν Σαββάτων καιρόν. Ἀνέστη ὁ Κύριος ὄντως! Πύλας χαλκὰς συνέτριψε καὶ πάντας ἐγείρει. Οὐκ ἰσχύει τοῦ θανάτου τὸ κρά­τος. Εἰς τὸν ἀναστάντα Κύριον ἐδόθη πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς. Αὐτὸς μεθ’ ἡμῶν ἔσται πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς ἡμῶν, ἕως τῆς συντελείας τῶν αἰώνων.

Ἀναπέμποντες, ἐπ’ Ἐκκλησίας, διάπυρον προσευχὴν πρὸς Τὸν συντρίψαντα τοῦ θανάτου τὸ κράτος, ἂς εὐχηθῶμεν τοῦτο τὸ Πάσχα νὰ καταστῇ διάβασις ἐκ τοῦ ψεύδους εἰς τὴν ἀλήθειαν, ἐκ τῆς ἀπογνώσεως εἰς τὴν ἐλπίδα, ἐκ τῶν κρίσεων τῶν στεναγμῶν τοῦ Ἅδου, εἰς τὴν διακαινήσιμον πορείαν τῶν ἐχομένων ἀληθείας, ἵνα κρείττονος ἀναστά­σεως τύχωμεν πάντες.

Χριστὸς Ἀνέστη!

Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ ἡ προσκύνησις εἰς τοὺς αἰώνας. Ἀμήν.

«ΜΙΝΩΙΤΩΝ ΓΕΥΣΕΙΣ» από τον Παπαδιόκαμπο

Της Χρύσας Σοφιανού – Δρακάκη Αρχαιολόγου της ΚΔ΄ Ε.Π.Κ.Α.

Στον Παπαδιόκαμπο Σητείας κατά την Εποχή του Χαλκού υπήρχε ένας μεγάλος παραθαλάσσιος οικισμός, ίσως πόλη, έκτασης περίπου 8 εκταρίων. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 2004 από την ΚΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και τα τελευταία χρόνια γίνονται με την γενναιόδωρη υποστήριξη του Ινστιτούτου του Προϊστορικού Αιγαίου (INSTAP) που εδρεύει στην Παχειά Άμμο. Στην ιδιοκτησία Ν.Αντωνιδάκη ανασκάφτηκε μια διώροφη κατοικία με δέκα δωμάτια, αυλή και πιθανόν κήπο της Υστερομινωικής περιόδου. Επίσης σε ιδιοκτησία της οικογένειας Εμμ. Μαχαιράκη –την οποία οφείλω να ευχαριστήσω για την κατανόηση και την ευγένειά της- αποκαλύφθηκε ένα δωμάτιο με εστία. Κάτω από το πάτωμα μέσα στο έδαφος ήταν τοποθετημένα δυο πιθάρια από τα οποία προεξείχαν μόνο τα στόμια.

           Ο σκοπός της ανασκαφής στον Παπαδιόκαμπο είναι φυσικά η αποκάλυψη των αρχαίων κτισμάτων και των αντικειμένων. Ένας από τους βασικούς στόχους της ανασκαφικής έρευνας είναι η περισυλλογή και η ανάλυση οργανικών υπολειμμάτων που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον τρόπο ζωής των κατοίκων, τις ασχολίες τους, τη διατροφή τους κ.α. Για το λόγο αυτό συγκεντρώθηκαν δείγματα από το χώμα των αρχαιολογικών στρωμάτων και από το εσωτερικό των αγγείων. Με τη μέθοδο της επίπλευσης, το γνωστό νεροκόσκινο στην αρχαιολογική ορολογία, απομονώθηκαν απανθρακωμένα φυτικά υπολείμματα τα οποία μελετήθηκαν από την βοτανολόγο Ε. Μαργαρίτη ενώ τα δείγματα από το εσωτερικό των αγγείων δόθηκαν για ανάλυση στο Κέντρο Ερευνών του Μουσείου Κρητικής Εθνολογίας στους Βόρους.

Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Βρέθηκαν πυρήνες ελιάς, σπόροι σταφυλιού, σύκου, αμύγδαλου και φακής. Η ανάλυση μας βοήθησε να κατανοήσουμε τη χρήση των δωματίων. Το δωμάτιο όπου είχε βρεθεί πέρυσι ένα μεγάλο λίθινο γουδί ήταν η αποθήκη και το εργαστήριο του σπιτιού. Εκεί γινόταν το σπάσιμο των ελιών και η πρώτη επεξεργασία για την παραγωγή του λαδιού. Λίγο πιο πέρα στον ίδιο χώρο γινόταν το πάτημα των σταφυλιών σε μια από τις πήλινες λεκάνες που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή. Δεν υπήρχε πατητήρι, σαν αυτό της Ζάκρου που εκτίθεται στο Μουσείο Σητείας, γιατί μάλλον η ποσότητα ήταν μικρή και προοριζόταν για τις ανάγκες του σπιτιού. Το λάδι και το κρασί αποθηκεύονταν στα αγγεία που βρέθηκαν σπασμένα εκεί. Στα δυο πιθάρια από την ιδιοκτ. Μαχαιράκη φαίνεται πως διατηρούσαν το μούστο μέχρι να γίνει κρασί γιατί περιείχαν σπόρους σταφυλιού και διαφόρων αρωματικών φυτών. Τα πιθάρια ήταν τοποθετημένα κάτω από το έδαφος γιατί ο μούστος χρειάζεται δροσιά ενώ τα αρωματικά προσθέτονταν για να είναι πιο εύοσμο και γευστικό το κρασί.

           Ό,τι απέμενε από την επεξεργασία της ελιάς οι Μινωίτες δεν το πετούσαν αλλά το χρησιμοποιούσαν σαν καύσιμη ύλη. Μεγάλες ποσότητες από πυρήνες ελιάς βρέθηκαν στις εστίες του σπιτιού. Οι πυρήνες καίγονται αργά και δημιουργούν λιγότερο καπνό από το ξύλο, έτσι ήταν η ιδανική καύσιμη ύλη για το μαγείρεμα στο εσωτερικό και μάλιστα στο ισόγειο του διώροφου σπιτιού που δεν είχε έξοδο για τον καπνό.

Εξίσου εντυπωσιακά ήταν και τα αποτελέσματα από τη μελέτη της πανίδας που έγινε από την ζωολόγο Δ.Μυλωνά. Οι κάτοικοι του μεγάλου σπιτιού κατανάλωναν κρέας κατσικιού, προβάτου και γουρουνιού, η αγαπημένη τους όμως τροφή ήταν τα θαλασσινά. Περισσότερα από 50 κιλά όστρεα πεταλίδων, θαλασσινών σαλιγκαριών και καβουριών περισυλλέχθηκαν από διάφορα σημεία της κατοικίας, πολλά από αυτά θα ήταν σκουπίδια, υπολείμματα προηγούμενων γευμάτων.

Πάντως την ώρα της καταστροφής ετοιμαζόταν γεύμα με θαλασσινά. Στη γωνιά ενός δωματίου βρήκαμε 2 κιλά σαλιγκάρια «φρέσκα» γιατί ήταν τα μόνα που βρέθηκαν άσπαστα. Υποθέτουμε πως κάποιος του σπιτιού τα μάζεψε από τη θάλασσα, ίσως μέσα σε ένα καλάθι που δεν σώθηκε και τα απίθωσε στη γωνιά. Πάνω στην εστία ενός δωματίου ήταν μια τριποδική χύτρα γεμάτη με πεταλίδες, σπασμένα σαλιγκάρια, καβούρια και καραβίδα ενώ στην αυλή του σπιτιού υπήρχε έτοιμη μια πιατέλα με πεταλίδες. Αυτές θα τρώγονταν ωμές γιατί δίπλα στην πιατέλα ήταν ένα χάλκινο μαχαίρι με το οποίο θα τις έβγαζαν από το όστρεό τους.

Σε ένα μικρό χώρο δίπλα στην αυλή και κοντά στην είσοδο του σπιτιού βρέθηκε ολόκληρος ο σκελετός ενός σκύλου καταπλακωμένος από πέτρες.

Αυτή η κατάσταση επικρατούσε στο μινωικό σπίτι των γεωργών και των ψαράδων στον Παπαδιόκαμπο λίγο πριν την καταστροφή. Η τελευταία αυτή εικόνα δείχνει πως η αιτία της καταστροφής ήταν ξαφνική και πολύ ισχυρή και πιθανότατα είχε σχέση με την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης με την οποία συμπίπτει χρονολογικά.

           Στα ανατολικά του μινωικού οικισμού εντοπίσαμε ένα παχύ στρώμα τέφρας που σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Χαβάης Floyd McCoy o οποίος ερευνά τις συνέπειες της έκρηξης στη λεκάνη της Μεσογείου, πρόκειται για ηφαιστειακό υλικό που προήλθε από το ηφαίστειο της Σαντορίνης κατά την Υστερομινωική Ι περίοδο. Τo εύρημα είναι σπάνιο και πολύ σημαντικό για πολλούς λόγους. Η αρχαιολογική έρευνα στον Παπαδιόκαμπο βρίσκεται σε εξέλιξη και το επιστημονικό ενδιαφέρον είναι μεγάλο. Ήδη τα αποτελέσματα των ανασκαφών έχουν ανακοινωθεί σε συνέδρια και αρχαιολογικά περιοδικά. 

Πανσέληνος στον Παπαδιόκαμπο

Γίνεσαι κυρά Ρωμιά, να χαρείς την Παναγιά;

Του Πρωτ. Γεωργίου Ατσαλάκη         

         Από το όμορφο  βιβλίο, του Στέφανου Γρανίτσα, «Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου», καταγράφω το απόσπασμα ενός δημοτικού τραγουδιού, που συγκινεί την ψυχή μου και δονεί την εθνική μου συνείδηση.

          Το τραγούδι περιγράφει τα βάσανα του έλληνα τον καιρό της τουρκοκρατίας και εξυμνεί με συγκλονιστικό, αλλά απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο, τη ρωμιοσύνη, δηλ. την πίστη στο Θεό και την αγάπη στη σκλαβωμένη πατρίδα.

          Δυο παιδιά ελληνόπουλα,  δουλεύουν σκληρά σε μια χήρα τούρκισσα, που τα κεντρίζει με τη χαρά της ζωής -που τα περιμένει - αν αλλάξουν και γίνουν τουρκόπουλα. Κι εκείνα απαντούν με τόση χαρά για την πίστη και τα έθιμα τους και προβάλλουν ως αδιαπραγμάτευτη  τη θρησκεία τους και τις παραδόσεις  του υπόδουλου γένους, που παρά τις πολλές του κακουχίες, παρέμενε ελεύθερο και περήφανο στην ψυχή του.

«Δυο παιδιά Ρωμιόπουλα και Γρεβενιτόπουλα,

χήρα τούρκα δούλευαν με βουβαλοζεύγαρα.

Όλη μέρα στη δουλειά και το βράδυ στο σκιντιό».

          Τους λέει λοιπόν η τούρκισσα  γυναίκα:

 «Βρε παιδιά ρωμιόπουλα, γίνετε τουρκόπουλα,

 να χαρείτε την τουρκιά και τα γρίβα τ’ άλογα».

             Και τα παιδιά απαντούν:

«Γίνεσαι κυρά Ρωμιά, να χαρείς την Παναγιά;

Να χαρείς και τη Λαμπρή, με τα κόκκινα τ’ αυγά;»

          Το τραγούδι δεν εκφράζει την θλίψη και την καταχνιά της δουλείας, όσο σκληρή κι αν ήταν αυτή, αλλά τη χαρά που ζούσαν οι έλληνες  και χαιρόταν «την Παναγιά και τη Λαμπρή», τα πληγωμένα αλλά ζωντανά σύμβολα του λαού. Αυτή η χαρά,  φανερώνει τη δύναμη που κράτησε για τόσους αιώνες, ελεύθερη την ελληνική ψυχή.

          Αυτά τα λόγια  συγκινούν και σήμερα την ψυχή μου, που βλέπω τους ελεύθερους πια έλληνες ν’ αγαπούν την Παναγία και να επισκέπτονται με τόση χαρά, αυτό τον ευλογημένο καιρό που ψάλλονται οι Χαιρετισμοί της στις Εκκλησίες, και τα μοναστήρια της. Πιο πολύ απ’ όλους, ο Παπαδιαμάντης και ο Κόντογλου, μπόρεσαν να αποτυπώσουν με το πιο γλαφυρό και παραστατικό τρόπο, τη λαϊκή ευσέβεια και «λατρεία» στην Παναγία.

          Το πρόσωπο της Παναγίας, είναι για τους χριστιανούς, όχι μόνο σημείο αναφοράς στον πόνο τους, αλλά και στη χαρά τους.  Η Παναγία στην Αποκάλυψη «είναι ντυμένη τον ήλιο,  με το φεγγάρι κάτω από τα πόδια της και στο κεφάλι της έχει στεφάνι με 12 αστέρια», τα ονόματα των 12 Αποστόλων, που πολύ την αγαπούσαν και ήταν η χαρά τους.  

          Ο Άγιος Νεκτάριος, που τόσο πολύ αγαπά την Παναγία, την ονομάζει «Χαρά των Αρχαγγέλων». Κυρίως όμως η Παναγία, είναι η χαρά όλων των Αγγελικών Δυνάμεων, αλλά και όλων των Αγίων, των Μοναχών και των Ιερέων. Τα εκκλησάκια της, πλημμυρίζουν από ευλαβικές ψυχές, που με δάκρυα πόνου και χαράς προσκυνούν το εικόνισμα της  κι ανάβουν ένα κεράκι στη χάρη της.

          Στο άκουσμα της λέξεως «Παναγία», οι χριστιανοί,  γεμίζουν από χαρά και ευγνωμοσύνη και στη θέα της εικόνας της, από παρηγοριά  και ελπίδα. Μ’ αυτή την έννοια, τα λόγια του δημοτικού τραγουδιού της «Πονεμένης Ρωμιοσύνης»,

που χαίρονται την Παναγία, δεν απέχουν της θεολογικής ακρίβειας.

          Χαίρονται την Παναγία οι ιερείς όταν λειτουργούν και κάνουν τόσες φορές αναφορά στη χάρη της. Χαίρονται την Παναγία, οι «νύμφες» του Χριστού, οι μοναχές, που μεταρσιώνονται όταν της ψάλλουν τα εγκώμια και τους δοξαστικούς ύμνους. Χαίρονται την Παναγία όσοι την αγαπούν και νιώθουν τη χάρη της, όσοι ευλαβικά την παρακαλούν. Χαίρονται την Παναγία, όσοι τη βλέπουν ως «προστασία των χριστιανών», ως «άγκυρα ελπίδας»,  ως «πέλαγος ευσπλαχνίας»,  ως στοργική μητέρα, «πλατυτέρα των ουρανών».

          Χαίρονται την Παναγία, όσοι  προσκυνούν τον Τίμιο Σταυρό και σηκώνουν υπομονετικά τους σταυρούς του πόνου και των δοκιμασιών τους. Χαίρονται την Παναγία, όσοι γιορτάζουν τον Ευαγγελισμό Της και αγαπούν την Εκκλησία. Όσοι ψάλλουν αυτές τις ημέρες τους Χαιρετισμούς στη χάρη της και πιστεύουν στην Σκέπη και την Προστασία Της .