gerontisart: Χ α ρ ο υ π ι ά και χ α ρ ο ύ π ι α

Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2011

Χ α ρ ο υ π ι ά και χ α ρ ο ύ π ι α

Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχα την προηγούμενη εβδομάδα με γνωστή μου Αθηναία και στην τυπική ερώτηση της «τι κάνετε;» απαντώ χαριτολογώντας «μαζεύουμε χαρούπια», και ακολουθεί η απρόσμενη ερώτηση «τι είναι τα χαρούπια;» Αυτή η στιχομυθία ήταν πραγματική. Αλλά και τον προηγούμενο μήνα που φιλοξενήσαμε δυο γνωστές μας κυρίες, επίσης από την πρωτεύουσα, σε συζήτηση που είχαμε για τη φύση και τη χλωρίδα της Κρήτης και στην αναφορά μου στη χαρουπιά, η ίδια ερώτηση «τι είναι η χαρουπιά;» δεν το σημειώνω ως ανέκδοτο ήταν αληθινό. Αυτά τα δύο περιστατικά σε συνδυασμό με την εποχή της περισυλλογής των χαρουπιών μου έδωσαν την αφορμή για το τωρινό μου θέμα.

Η χαρουπιά είναι και καλλωπιστικό δένδρο,

το ύψος της πλησιάζει τα 20 μέτρα

και η ζωή της περνά τα 100 χρόνια

Η χαρουπιά ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι την καλλιεργούσαν για τους καρπούς της, που είναι τα χαρούπια. Η επιστημονική της ονομασία είναι (Κερωνία ή έλλοβος, Ceratonia siligua) είναι δένδρο αειθαλές, μακρόβιο που φύεται κυρίως στις παράκτιες περιοχές της Μεσογείου, ανήκει στην οικογένεια των Κυαμοειδών, στην τάξη Κυαμωδών. Στην πατρίδα μας καλλιεργείται περιστασιακά και όχι σε συστηματικές φυτείες, κυρίως στην Κρήτη, όπου υπάρχει και το μεγαλύτερο φυσικό δάσος με χαρουπιές στην Ευρώπη, -το χαρουπόδασος των Τριών Εκκλησιών-, τα νησιά του Αιγαίου και την Πελοπόννησο, είναι δε γνωστή με το όνομα ξυλοκερατιά λόγω του σχήματος του καρπού της, που θυμίζει ξύλινο κέρατο. Στην Κύπρο την ακούμε ως «τσερατσιά» από την αρχαιοελληνική λέξη κεράτιον για το χαρούπι. Από τη λέξη κεράτιον προέρχεται και η λέξη καράτι, γιατί το βάρος του σπόρου των χαρουπιών ορίστηκε ως η πιο μικρή μονάδα μέτρησης για το χρυσό και τους πολύτιμους λίθους.

"Μαζώχτρα χαρουπιών"
κάπου στο Επάνω Μεραμπέλλο

Είναι είδος δασικό, γεωργικό , βιομηχανικό και καλλωπιστικό, αποτελεί καυσόξυλο αρίστης ποιότητας, χιλιάδες τόνοι ξύλου της, ζέσταναν τα τζάκια της περιοχής μας από τη δεκαετία του ΄70, όταν άρχισε το ξερίζωμα της και τη θέση της πήρε η ελιά. Το καρδιόξυλό της χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία , τη ξυλογλυπτική, την τορνευτική και την βαρελοποιία, ενώ ο φλοιός και τα φύλλα της στη βυρσοδεψία και την βαφική.

Τα ώριμα χαρούπια μοιάζουν με
μεγάλα φασόλια καστανού χρώματος

Τα χαρούπια είναι μακριά, στριφτά και σκληρά, πράσινου χρώματος όταν είναι άγουρα και ξυλώδη εξωτερικά, καστανού χρώματος όταν είναι ώριμα. Έχουν ευχάριστη και γλυκιά γεύση και περιέχουν πολλά και σκληρά σπόρια, στα παιδικά μας χρόνια αποτελούσε τη «σοκολάτα» της εποχής. Οι πλούσιοι σε σάκχαρα καρποί της αποτελούν θρεπτική ζωοτροφή, αλλά αποβαίνουν πολύτιμοι και για τη διατροφή των ανθρώπων σε δύσκολες περιόδους όπως την Ιταλογερμανική κατοχή, επίσης έτρεφαν τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή στην έρημο. Αλλά και στην Παραβολή περί του ασώτου υιού αναφέρονται τα χαρούπια ως κεράτια.«…καὶ ἐπεθύμει γεμίσαι τὴν κοιλίαν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν κερατίων ὧν ἤσθιον οἱ χοῖροι, καὶ οὐδεὶς ἐδίδου αὐτῷ…» (Λκ. Κεφ. ιε' στ. 16). Από το βιβλίο «ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ» της Μαρίας και του Νίκου Ψιλάκη είναι η παρακάτω συνταγή για την παρασκευή ψωμιού από χαρούπι (χαρουπόψωμου). «1 κιλό χαρουπάλευρο / ½ κιλό σταρένιο αλεύρι / ½ κιλό προζύμι / μια κουταλιά αλάτι.» Ζυμώνεται όπως το απλό ψωμί, με τη διαφορά ότι ανακατεύουμε χαρουπάλευρο με άλλο αλεύρι.

Τα χαρούπια σακιάζονται στο χωράφι,

Ακόμη χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ηδυπότων και φαρμάκων κατά του βήχα και της χρόνιας βρογχίτιδας. Οι σπόροι των χαρουπιών αποτελούν πολύτιμο βιομηχανικό υλικό. Από αυτούς παρασκευαζόταν κυτταρίνη που χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή φωτογραφικών πλακών και άλλων αντικειμένων. Επίσης παρασκευάζονται βαφικές και κολλητικές ουσίες, ακόμη λαμβάνεται με έκθλιψη έλαιο που χρησιμοποιείται στη σαπωνοποιία. Στην περιοχή του Σταυρού της πόλης μας υπήρχε χαρουπόμυλος για το άλεσμα του καρπού, ο οποίος διέκοψε τη λειτουργία του καταμεσής της δεκαετίας του ΄70. Τέλος βράζοντας τα χαρούπια παρασκευάζεται από το μέλι που υπάρχει στο εσωτερικό ένα απλό υδατώδες εκχύλισμα, το χαρουπόμελο, που αποτελούσε τη «μαρμελάδα» στα μέσα του περασμένου αιώνα.

... ενίοτε μεταφέρονται με τον παραδοσιακό τρόπο...

Ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας του μαζέματος των χαρουπιών. Οι καρποί αποσπώνται μόνοι τους από το δένδρο, κυρίως όταν φυσάει άνεμος ή με ραβδισμό, μαζεύονται, σακιάζονται και μεταφέρονται στους τοπικούς εμπόρους, οι οποίοι ενημερώνοντας μας είπαν ότι για φέτος η τιμή τους κυμαίνεται από 18 – 20 λεπτά το κιλό. Στη συνέχεια φορτώνονται σε μεγάλα φορτηγά και μεταφέρονται σε χαρουπόμυλους για την παρασκευή ζωοτροφών ή στο εξωτερικό για περαιτέρω επεξεργασία.